جور ديگر بايد ديد. (سهراب سپهري)

      اگر چند سال پيش درصد قبولي و ميانگين نمرات كلاسي دانش آموزان را ملاك تقريبا مناسبي براي كارايي معلم مخصوصا در امتحانات نهايي مي­دانستيم شايد چندان بيراهه نمي­رفتيم. سوالات براي همه­ي استان يا كشور يا در غير نهايي­ها براي منطقه، يكسان طرح مي­شد و اگر از متغيرهايي مانند روش اجراي امتحان و مسائلي مانند وضعيت اقتصادي و فرهنگي هر منطقه را صرف­نظر مي­كرديم در مجموع مي­توانستيم ميانگين و درصد قبولي كلاس يا مدرسه را محكي براي ارزشيابي معلم يا مدير و حتي مديران آموزش و پرورش منطقه يا استان بدانيم. يعني شاخص افت و خيز ميانگين يا درصد قبولي يك علامت بود براي اين كه بدانيم در فلان سال كارايي يك مدرسه يا منطقه­ي آموزش و پرورش چگونه بوده است؟

       اما وضعيت در حال حاضر فرق كرده است. از چند سال پيش به اين طرف تقريبا در تمام مقاطع آموزشي به غير از يك پايه­ي دوران متوسطه، تقريبا تمامي نمره­ي دانش­آموز در دست معلم است. تا پايه­ي سوم ابتدايي كه ارزشيابي به صورت توصيفي است. در پايه­هاي ديگر نصف نمره در دست معلم (نمره مستمر است و دست معلم كاملا باز است.) و نصف ديگر هم سوالاتي هستند كه به دانش­آموز داده مي­شود كه هم مصحح و هم طراح، خود معلم مربوطه است. كه البته اين هيچ اشكالي هم ندارد چون معلم به عنوان يك ارزشياب در پايان سال در مورد يك سال فعاليت دانش­آموزش قضاوت مي­كند. اما اشكال در جاي ديگري بروز مي­كند كه در دراز مدت مي­تواند يك فاجعه براي سيستم آموزشي باشد.

سيستم ارزشيابي سابق اشكالات خودش را داشت  مانند اينكه استرس­زا بود، يا به فعاليت­هاي طول سال كم توجه بود، به شب امتحان توجه مي­كرد و ...  . اما مشكلي كه بوجود آمده است اين است كه روشها تغيير كرده­اند ولي نگرشها ثابت مانده­اند. نگرش مسئولان و اولياي دانش­آموزان نسبت به نمره و معدل همچنان آن نگرش سابق است. همين چند روز پيش ديدم كه يكي از نواحي آموزش و پرورش تمامي مدارس و پايه­­هاي مقاطع تحصيلي مختلف خود را از نظر ميانگين و در صد قبولي رتبه­بندي كرده و به صورت يك جزوه به مدارس فرستاده بود. در ظاهر قضيه آن مدارسي كه در ابتداي ليست از نظر ميانگين و درصد قبولي هستند بايد مدارس بسيار خوبي باشند و حتما مديران و معلمان خوبي دارند اما اگر خوب به مسئله توجه كنيم به هيچ وجه نمي­نواند اين گونه باشد به چند دليل:

1. در حدود نصف نمره­ي دانش آموز  دست معلم است، بعضي از معلمان سخت­گير و بعضي دست و دل بازند.

2. طراح سوال خود معلم است، بعضي از معلمان سوالات بسيار بديهي و آساني طراحي مي­كنند و بعضي در اين كار جدي­تر عمل مي­كنند.

3. دانش­آموزان با يك آزمون سنجش نشده­اند پس نمي توان آنها را با هم مقايسه كرد.

4. بعيد نيست همان مدرسه­اي كه در اين رتبه بندي ظاهرا در رتبه­ي اول قرار دارد از نظر علمي بسيار پايين تر از مدرسه­اي باشد كه در انتهاي ليست قرار دارد. (چاره­اش يك آزمون در شرايط مساوي است.)

حال بپردازيم به بدآموزيهاي اين نگرش:

الف: مديري كه مدرسه­اش در انتهاي ليست است اين پيام را مي­گيرد كه تو به معلمانت فشار كافي نياورده­اي كه سطح نمراتشان را بالا بياورند.

ب: معلمي كه با استفاده از ميانگين و درصد قبولي ارزشيابي مي­شود و امتياز مثبت يا منفي مي­گيرد ممكن است در دادن نمره­ي واقعي دانش­آموز از واقعيت منحرف شود و در نتيجه براي فرار از عقوبت يا رسيدن به پاداش نمرات هر روز فربه­تر شوند در حالي كه وضعيت واقعي تغيير نكرده است.

ج: چون نمرات نشانگر وضعيت واقعي نيستند در حقيقت مانند آمار غلط مي­شوند كه در كوتاه مدت انسان را دلخوش مي­كنند ولي در درازمدت كه نمي­توان حقيقت را كتمان كرد. همين سال گذشته يكي از اولياي مدرسه از يكي از معلمان شكايت عجيبي داشت با اين مضمون كه شما چرا در اين سه سال دوره­ي راهنمايي به فرزند من نمره­ي 20 داده­اي؟ در حالي كه نمره­ي او خيلي كمتر بوده است. حال كه به دبيرستان رفته است متوجه شده­ايم كه حتي بديهيات آن درس مربوطه را هم نمي­داند.

د: بيم آن مي­رود اين نوع نگرش نسبت به نمره منجر به يك مسابقه­ي نمره­افزايي بين معلمان، مدارس، مناطق و استانها گردد و بدون اينكه در واقعيت تغييري ايجاد گردد با اعداد بازي شود. نتيجه­ اين كار بوجود آمدن نوعي رياكاري اداري است كه هر مدرسه يا مدير  و معلمي  پشت اعداد  مخفي شده و تغييرات محسوس و مفيدي را در سيستم خود به كار نبندد چون متوجه مي­شود كه در پايان كار به اعداد توجه مي­شود نه به كيفيت.

نتيجه اينكه برادران و خواهراني كه مسئوليت برنامه­ريزي و ارزشيابي و كيفيت­سنجي را بر عهده داريد. روش نمره دادن، روش امتحان،  روش طراحي و تصحيح ديگر مثل سابق نيست و همگي تغيير يافته­اند پس شما هم نگرشتان را به اين مقوله تغيير دهيد. به فكر روشهاي ديگري باشيد تا معلمان و مديران هم فارغ از رياكاريهاي اداري كار واقعي خود راانجام دهند و نمره­ي واقعي را بدهند، هر نمره­اي كه دانش­آموزاستحقاق آن را دارد. اين مسابقه­ اي كه در بين مدارس و مناطق و استانها وجود دارد، مسابقه­ي واقعي نيست.

      منبع:

                         http://www.e-salimi.blogfa.com